منظور از شیرینی سنتی ایران، شیرینی هایی که در هر شهر کشور ایران تولید می شود و خاص آن شهر است چون اولین بار در آن منطقه تولید شده، اگرچه ممکن است این روزها در شهرها و مناطق دیگر کشور اقدام به تهیه آن شده باشد.
ویژگی های مشترک شیرینی های سنتی ایران:
1. حدود یک قرن است که تولید می شوند با اختلاف چند سال کمتر یا چند سال بیشتر
2. اکثراً برای اولین بار در ایران تولید شده اند و جزو میراث ناملموس کشور ایران هستند اگرچه ممکن است برخی، از کشورهای همسایه الگو برداری شده باشند که با تغییراتی بومی سازی شده اند.
3. مواد اولیه شیرینیها متفاوت است و از مواد غنی و با ارزش غذایی بالا تهیه می شوند مثل نشاسته، انگبین، جوانه گندم، آرد جوانه گندم، سفیده تخم مرغ، میوه های مغذی از قبیل خرما- انگور - ... و مغزهای پسته- بادام- گردو- فندق - ...
4. نحوه نامگذاری هر شیرینی متفاوت و بسیار جالب است :
* نامگذاری براساس نام منطقه ای که این شیرینی از آنجا الگوبرداری شده است مثل مسقطی که چون اولین بار از بندر مسقط کشور عمان وارد ایران شده، به نام مسقطی خوانده می شود.
* نامگذاری براساس ماده اولیه خاص هر محصول مثل گز؛ ماده اصلی در تهیه شیرینی گز، گز انگبین می باشد که شبیه عسل توسط حشره ای تولید می شود که از شهد بوته گز می مکد.
* نامگذاری براساس خاصیت شیرینی مثل سوهان؛ چون این نوع شیرینی درصورتیکه بعد از خوردن غذا به عنوان دسر استفاده شود مثل سوهان غذا را می برد و به هضم سریع غذا کمک می کند.
* نامگذاری براساس ویژگی ظاهری مثل راحت الحلقوم؛ که چون حالت ژله ای مانند دارد و در دهان سر خورده و نیاز چندانی به جویدن ندارد، راحت الحلقوم نامیده می شود.
* نامگذاری براساس شکل ظاهری شیرینی مثل پشمک؛ که ظاهر سنتی آن که شبیه پشم زده شده است یا شیرینی لوز چون به شکل لوزی بریده می شود، به این نامها خوانده می شوند.
* نامگذاری براساس گویشهای محلی مثل کلمپه، قوتو، لوکوم و ...
5. شیرینی های سنتی هر شهر متنوع می باشند و مطابق نیاز و به منظور استفاده در روزهای خاص یا مراسم های ویژه تولید می شوند. مثلاً برخی شیرینیها مخصوص مراسم جشن و شادی، برخی مخصوص مراسم سوگواری، عید نوروز، ماه رمضان و ... می باشند.
جالب است که بدانید در کرمان، شیرینی قاووت را جهت پذیرایی از مهمانان زنی که تازه زایمان کرده باشد، بکار می برند یا در شیراز کلوچه و مسقطی بیشتر در مراسم ترحیم کاربرد دارد، یا شیرینی رشته خٌشکار در گیلان در ماه رمضان مصرف می شود.
6. طرز تهیه این شیرینیها در نگاه اول شاید ساده باشد اما هر یک پرداختها، قلق خاص و سختیهایی دارد که همین ویژگیها باعث شده حتی با وجود اقبال جهانی به برخی از این شیرینیها اما کمتر در کشورهای دیگر مشابه شیرینیهای سنتی ایران تولید می شود.
7. با وجود خواص بی نظیر شیرینیهای سنتی ایران، مضراتی نمی توان برای آنها یافت چراکه میزان شکر و روغن بکار رفته در آنها اندک و شکر با دیگر فرآورده های طبیعی مثل شیره خرما، شیره انگور و یا انگبین و عسل و روغن با کره یا روغن حیوانی جایگزین شده اند و لذا برای تمامی گروههای سنی مناسب و قابل استفاده اند.
البته به علت کالری خوبی که شیرینیهای سنتی دارند باید در مصرف آنها دقت کرده و با توجه به میزان کالری مجاز در هر رژیم غذایی، میزان مصرف مناسب آنها را درنظر گرفت.
شیرینی های سنتی هر منطقه مانند هر هنر دیگری بازتاب فرهنگ و اندیشه مردمان آن منطقه است لذا اگر بخواهیم رمز مانایی، پایداری و جاودانگی این آثار هنری را خلاصه وار برشماریم؛
سازگار و بسیار مفید برای بدن انسان، قابل استفاده در مراسمها و زمانهای مختلف، تولید مواد اولیه آنها در داخل کشور، تنوع در تولید متناسب با شرایط آب و هوایی و موارد بسیار دیگر را می توان بیان کرد.
